Κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα φαίνεται να ξεκινούν νωρίτερα. Από νωρίς το Νοέμβρη πια εμφανίζονται στις βιτρίνες τα ψεύτικα πλαστικά δέντρα, τα στολίδια και τα λαμπιόνια. Κι ενώ τα Χριστούγεννα στοχεύουν να αποτελέσουν μια «μαγική στιγμή», συχνά είναι απίστευτα αγχωτική περίοδος για πολλούς, και συχνά βλέπουμε οικογένειες να συγκρούονται και να τσακώνονται καθώς όλοι εξαναγκάζονται να είναι μαζί, ώστε να περάσουν υποχρεωτικά καλά.
Αυτή η εποχή του χρόνου είναι επίσης ιδιαίτερα πιεστική για τις γυναίκες. Οι διαφημίσεις στην τηλεόραση, που τις ωθούν να πάνε για ψώνια, να είναι αυτές οι οποίες θα φροντίσουν ώστε «τα Χριστούγεννα θα είναι υπέροχα», είναι ένας ιδεολογικός βομβαρδισμός που έχει σχεδιαστεί για να ενισχύσει τις βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες σχετικά με το ρόλο των γυναικών. Κι αυτό συμβαίνει επειδή η εποχή των Χριστουγέννων περιστρέφεται γύρω από την οικογένεια, τη φιλοξενία και το μαγείρεμα τα οποία φυσικά σχετίζονται κυρίως με τις γυναίκες.
Το ετήσιο τελετουργικό των Χριστουγέννων είναι σημαντικό για τον καπιταλισμό - είναι συνήθως μια εξαιρετικά κερδοφόρα περίοδος για το λιανικό εμπόριο. Οι άνθρωποι ξοδεύουν πολλά τα Χριστούγεννα, συνήθως πολλά περισσότερο από ό, τι μπορούν να αντέξουν οικονομικά, όχι μόνο για τα δώρα αλλά και για τα τρόφιμα και το αλκοόλ, καθώς και για τις μεταφορές από και προς τα συγγενικά σπίτια.
Οι οθόνες της τηλεόρασης γεμίζουν με χριστουγεννιάτικες διαφήμισεις, προπαγανδίζοντας την προφανή ανάγκη να αγοράσεις κάτι, και περισσότερο απ 'όλα τα ηλεκτρονικά, τα είδη ένδυσης, τα παιχνίδια - τα πιο δημοφιλή δώρα των Χριστουγέννων. Η εορταστική αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη δρομολογηθεί.
Τρία σημεία ορίζουν συγκεκριμένα το «εορταστικό κλίμα» της σεζόν: οι διαφημίσεις και η εμπορευματοποίηση, τα ψώνια και οι δαπάνες, καθώς και η αύξηση των εσόδων για τη δυτική οικονομία. Δεδομένα και στοιχεία από την «Capgemini»* και την «Interactive Media in Retail Group (IMRG)», μια νέα ένωση για την βιομηχανία του Ηνωμένου Βασιλείου που αφορά το λιανικό εμπόριο μέσω ίντερνετ, αποκαλύπτουν ότι το 2015, οι Βρετανοί λιανοπωλητές κέρδισαν πάνω από 24 δισεκατομμύρια £ (περίπου 30 δις $) μόνο κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων, περισσότερα από ό, τι το σύνολο του ΑΕΠ των χωρών,όπως το Νεπάλ ή η Ονδούρα. Αυτή η μανιακή τάση για δαπάνες, συνδέεται με την διαφήμιση και την αύξηση του καταναλωτισμού που προωθείται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλα πλέον και από τα social media.
Οι διάσημες ημέρες εκπτώσεων των ΗΠΑ, γνωστές ως «Black Friday» και «Cyber Monday», έχουν διαδοθεί σε όλη την Ευρώπη, με αποτέλεσμα η περίοδος πριν από τα Χριστούγεννα και η περίοδος μεταξύ των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς να είναι οι πιο φρενήρεις καταναλωτικές περίοδοι όλου του έτους.
Κατά τη διάρκεια του εκπτωτικού Σαββατοκύριακου του περασμένου έτους, οι Βρετανοί καταναλωτές ξόδεψαν το επιβλητικό ποσό των 3,3 δισεκατομμύριων £ (4.160 εκατομμύρια$). Υπήρξε μαζική είσοδος ανθρώπων στο διαδίκτυο για να ψωνίσουν κατά την διάρκεια της «Cyber Monday», δαπανώντας £ 968.000.000 εκείνη την ημέρα μόνο, προκαλώντας μάλιστα την κατάρρευση των ιστοσελίδων που ανήκουν σε μεγάλους λιανοπωλητές, ανάμεσα τους οι Argos, Tesco και John Lewis.
Ξεκινώντας ως η προσωποποίηση του «πνεύματος των Χριστουγέννων», τον 16ο αιώνα, ο Άγιος Βασίλης στη συνέχεια συγχωνεύτηκε με ένα άλλο παραμύθι , αυτό του Αγίου Νικολάου, ο οποίος ήταν ένας Έλληνας επίσκοπος που υποτίθεται ότι έστελνε μοναχές για να δώσουν δώρα στους φτωχούς και προμήθευε τους ναυτικούς με φθηνά δώρα για οικογένειές τους.
Σήμερα ο Πατέρας των Χριστουγέννων είναι η μεγαλύτερη μασκότ που θα μπορούσε να έχει η βιομηχανία παιχνιδιών - ένα τελετουργικό του καταναλωτισμού - μεταμφιεσμένος με χαρούμενη διάθεση, βαθιά συνδεδεμένος με τις πολιτιστικές παραδόσεις δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Θα πρέπει επίσης να αναλογιστούμε γιατί, παρά το ότι ο Πατέρας των Χριστουγέννων δίνει δώρα μόνο στα καλά παιδιά, φαίνεται ότι τα πλουσιότερα παίρνουν πάντα τα καλύτερα δώρα.
Παράλληλα η εικόνα των χαρούμενων ξωτικών, που φτιάχνουν τα δώρα στο εργαστήρι του Αϊ-Βασίλη απέχει πολύ από την πραγματικότητα, και συμβάλλει στο να κρύβονται από τα μάτια μας οι συνθήκες των εργαζομένων στα εργοστάσια που φτιάχνουν όσα με τόσο ενθουσιασμό αγοράζουμε. Περίπου το 80 τοις εκατό των παιχνιδιών παγκοσμίως κατασκευάζονται στην Κίνα, σχεδόν κάθε δημοφιλές παιδικό παιχνίδι φέρει την ετικέτα «made in China». Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι πολύ πριν ακουστούν τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια στα πολυκατάστημα της Δύσης, αυτά τα «ξωτικά» που είναι στην πραγματικότητα αληθινοί Κινέζοι εργάτες, αναγκάζονται να εργάζονται όλο το εικοσιτετράωρο, ώστε να παράξουν εκατομμύρια προϊόντα, έτοιμα να φτάσουν στα καταστήματα της Δύσης για την περίοδο των εορτών.
Μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα κινεζικά εργοστάσια παιχνιδιών εξυπηρετούν μια αγορά αξίας 2,8 δισεκατομμυρίων λιρών (3,53 δισεκατομμύρια $) το χρόνο, και παρόλα αυτά οι μεγάλες μάρκες για τις οποίες κατασκευάζονται αυτά τα προϊόντα – ανάμεσά τους η Lego και η Disney - πληρώνουν τα εργοστάσια μόνο ένα ελάχιστο μέρος της τιμής που τα πουλάνε τα καταστήματα, με τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές δαπάνες να μην αντικατοπτρίζονται καν στην τιμή των εν λόγω παιχνιδιών. Η εκμετάλλευση είναι ο μόνος όρος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει επαρκώς το φαινόμενο αυτό.
Φυσικά, τα κάτεργα εργασίας δεν περιορίζονται στα παιχνίδια, αλλά περιλαμβάνουν και τα προϊόντα ηλεκτρονικής και ένδυσης. Στην κορυφή της λίστας επιθυμιών για τα Χριστούγεννα είναι τα γκάτζετ της Apple, της Amazon και της Samsung, εταιρείες που έχουν βρεθεί όλες να είναι συνένοχες σε παραβιάσεις δικαιωμάτων των εργαζομένων εντός των αλυσίδων εφοδιασμού τους. Η Samsung έχει δεχτεί κριτική για την έκθεση των εργαζομένων της σε τοξικές χημικές ουσίες και για την πολιτική της να μην επιτρέπει την δημιουργία εργατικών σωματείων στην Ασία, παράλληλα η Apple έχει κατηγορηθεί για τις σκληρές εργασιακές συνθήκες που αναγκάζουν τους εργαζόμενους στις αλυσίδες εφοδιασμού της, να οδηγούνται στην αυτοκτονία. Τα ορυκτά από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό αποτελούν περισσότερο από το 50 τοις εκατό των υλικών που χρησιμοποιούνται για τα προϊόντα της.
Για να ανταπεξέλθουν σ’αυτές τις απαιτήσεις, οι εργαζόμενοι αναγκάζονται να υπομείνουν απάνθρωπη μεταχείριση, να εργάζονται υπερβολικά πολλές ώρες για ανήθικα χαμηλούς μισθούς, σε ανασφαλείς συνθήκες, ν’ αντιμετωπίζουν λεκτικές, και συχνά σωματικές ή σεξουαλικές κακοποίησεις. Όλα σε πλήρη παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.
Αυτή είναι η εξαντλητική μονότονη ζωή που υπομένουν εκατομμύρια εργαζόμενοι εργοστασίων σε όλο τον κόσμο, για να ανταποκριθούν στην αυξημένη ζήτηση των καταναλωτών την περίοδο των Χριστουγέννων.
Επιχειρήματα πως τα κάτεργα συμβάλλουν στην ενδυνάμωση των γυναικών που εργάζονται σε εργοστάσια, ή αυξάνουν το εισόδημα ατόμων που προηγουμένως ζούσαν σε συνθήκες εξαθλίωσης, αδυνατούν να αποδεχθούν μία σκληρή πραγματικότητα: σε ορισμένα μέρη τα σκλαβοπάζαρα εργασίας είναι παρόμοια με τη δουλεία.
Από την άλλη πλευρά, η εγκατάλειψη (το μποϊκοτάζ) της παγκόσμιας βιομηχανίας με στόχο την αγορά προϊόντων από τις τοπικές αγορές ή η απλή παραδοχή της ύπαρξης των σκλαβοπάζαρων ως απλά μια αναγκαστική επιλογή για να βγει κανείς από την απόλυτη φτώχεια, στην ουσία οδηγεί στην εγκατάλειψη των εργαζομένων στον παγκόσμιο Νότο. Πολλοί εργαζόμενοι εξαναγκάζονται να εργαστούν σε εργοστάσια-κάτεργα επειδή δεν έχουν εναλλακτικές λύσεις για να κερδίσουν τα προς το ζην.
Είναι η δομή που αφήνει τους εργαζόμενους με φτωχές «επιλογές», εάν υπάρχουν, που πρέπει να τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Η γνήσια συμμετοχή των εργαζομένων παραμένει το κλειδί για την πραγματική πρόοδο στον αγώνα για την κατάργηση των κατέργων στις αλυσίδες εφοδιασμού. Ως καταναλωτές, η καλύτερη προσέγγιση για την αδικία είναι η υποστήριξη της συνδικαλιστικής οργάνωσης των εργαζομένων, η ενίσχυση της αντίστασης από τους ίδιους τους εργαζόμενους, και η παροχή ευκαιριών για να ακουστεί η φωνή τους, υποστηρίζοντας εκστρατείες για καλύτερους μισθούς και συνθήκες, παρά την συχνά αργή και σταδιακή τους πρόοδο.
Οι ισχύοντες νόμοι που απαγορεύουν τα κάτεργα εργασίας στο εσωτερικό των χωρών είναι σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικοί, δεν εφαρμόζονται επαρκώς και πολύ συχνά καταστρατηγούνται ή αγνοούνται. Η απουσία αποτελεσματικής πολιτικής δράσης και νομικών πλαισίων για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, σε συνδυασμό με την απουσία κυρώσεων εναντίον αυτών των καταχρήσεων, αντιπροσωπεύει την κρατική συνενοχή και την παραμέληση της Διακήρυξης του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Αυτό αφορά τα κράτη που αποτελούν τις χώρες κατασκευής των προϊόντων, και τα κράτη που επωφελούνται από τις εισαγωγές. Έτσι, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις είναι από κοινού οι απόλυτα υπεύθυνοι. Η διατήρηση των κατέργων αντανακλά άμεσα την αποτυχία της συλλογικής παγκόσμιας ευθύνης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πιο ευάλωτων ανθρώπων του κόσμου.
Ο καταναλωτισμός των Χριστουγέννων αναμφίβολα τροφοδοτεί τα κάτεργα εργασίας, αλλά το να επιρρίπτουμε σκληρές ευθύνες και το φταίξιμο για το γεγονός αυτό μόνο στους καταναλωτές είναι λάθος, μας οδηγεί στην παλιά παγίδα του να κατηγορούμε άτομα για ένα πρόβλημα που είναι τελικά συστημικό. Για πολλούς καταναλωτές που αντιμετωπίζουν τη στασιμότητα ή τη μείωση των μισθών τους και την αύξηση των τιμών των προϊόντων, τα mainstream προϊόντα είναι οι περισσότερο, αν όχι οι μόνο, προσιτές επιλογές. Προϊόντα όπως το Fairphone είναι ακριβά, και δεν υπάρχουν τέτοιες εναλλακτικές λύσεις για τα κοινά laptop ή desktop.
Πολλοί άνθρωποι που ανήκουν στην αριστερά επικρίνουν αυτό που βλέπουν ως μια καταναλωτική κουλτούρα που μας έχει αφήσει απαθείς και χωρίς κρίση. Πράγματι, η ιδέα ότι αναγκαστικά συμμετέχουμε στο καπιταλιστικό σύστημα, μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης ή του «απρόσεκτου καταναλωτισμού» είναι δημοφιλής. Η ιδέα ξεκίνησε με ανθρώπους όπως ο Daniel Bell και ο Theodor Adorno στη δεκαετία του 1950 και του '60 οι οποίοι υποστήριξαν, ότι η οικονομική ανάπτυξη δημιουργούσε μια «μετα-πολιτική» κοινωνία όπου οι ταξικές αντιθέσεις και οι αγώνες μειώνονταν. Ήταν μια περίοδος πρωτοφανούς οικονομικής ανάπτυξης, και η απαρχή της ιδέας ότι κάθε επόμενη γενιά θα είναι σε καλύτερη θέση από ό, τι η προηγούμενη.
Αλλά ολόκληρη η καταναλωτική κουλτούρα που ζούμε σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν της αύξησης των μισθών μετά τον πόλεμο και των φθηνών καταναλωτικών δανείων που τα αφεντικά χρησιμοποίησαν στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης για να δώσουν στο σύστημά τους μια τεράστια ώθηση. Η πτώση των τιμών και οι φθηνές πιστώσεις ενθάρρυναν τις δαπάνες των καταναλωτών, επιτρέποντας σε εκατομμύρια «να επενδύσουν» στο σύστημα, και να αισθάνονται ότι έχουν ένα μερίδιο στον καπιταλισμό.
Σήμερα όμως, οι μισθοί μειώνονται και η πίστωση είναι ένα βάρος γύρω από το λαιμό μας - πολλοί από εμάς δεν θα είναι σε θέση να έχουν το βιοτικό επίπεδο που είχαν οι γονείς μας, ή ακόμα και οι παππούδες μας. Υπό αυτή την έννοια, ακόμη και αν είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι έγιναν λιγότερο ενεργοί στη σοσιαλιστική πολιτική αυτό δεν είναι αποτέλεσμα του καταναλωτισμού. Οι άνθρωποι δεν είναι λιγότερο πολιτικά ενεργοί, επειδή έχουν καταναλώσει περισσότερο, είναι λιγότερο πολιτικά ενεργοί επειδή αισθάνονται ότι η ζωή τους έχει βελτιωθεί κάπως με το ισχύον σύστημα - γιατί να το ανατρέψουν; Η αυξημένη κατανάλωση είναι ένα υποπροϊόν αυτού, όχι η αιτία του.
Ήταν ο Γερμανός μαρξιστής Walter Benjamin, που εξέτασε το ρόλο του «καταναλωτισμού» στο πώς οι άρχουσες ελίτ τάξεις προσπαθούν να πλάσουν τις προοπτικές μας για τη ζωή. Αλλά το να είμαστε πλημμυρισμένοι με καταναλωτικά εμπορεύματα δημιουργεί επίσης ένα πρόβλημα για την κυρίαρχη ιδεολογία, γιατί μας υπόσχεται μια ικανοποίηση που σπάνια μπορούμε να επιτύχουμε. Δεν μπορούμε ποτέ να αγοράσουμε όλα τα πράγματα που μας λένε ότι πρέπει να θέλουμε .
Αυτή η απογοήτευση, το χάσμα μεταξύ του τι έχουν υποσχεθεί και του τι είναι δυνατόν ν’αποκτηθεί για τους περισσότερους ανθρώπους ανοίγει ένα χώρο, που μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθεί, εάν συνδεθεί περισσότερο με μια αντι-καπιταλιστική κριτική – παρά μόνο με την αίσθηση της απάθειας προς την πολιτική δράση.
Στο πλαίσιο του αγώνα για την ανθρώπινη χειραφέτηση πρέπει να είμαστε επικριτικοί με τον τρόπο, που η περίοδος των Χριστουγέννων χειραγωγείται από τους καπιταλιστές για το δικό τους όφελος και ενισχύει ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής.
Δεν υπάρχει καμία κρυστάλλινη σφαίρα που μπορούμε να κοιτάξουμε για να πάρουμε μια εικόνα του πώς θα είναι η ζωή μετά τον καπιταλισμό. Αλλά μια κοινωνία που αντικαθιστά τον καπιταλισμό αναγκαστικά θα είναι μια που θα βασίζεται στην αφαίρεση της εκμετάλλευσης που είναι η βάση του καπιταλισμού. Ο τερματισμός της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και η αφαίρεση της λογικής του κέρδους θα ανατρέψει την φτώχεια στο σπίτι και την αποξένωση στο χώρο εργασίας.
Θα ήταν μια κοινωνία προσανατολισμένη προς την οργάνωση των παραγωγικών προσπαθειών της ανθρωπότητας, για να λύσει τα προβλήματα της στέγασης, της εκπαίδευσης και της καταπίεσης, αντί να παράγει μαζικό πλούτο για μερικά άτομα. Θα ήταν ένας κόσμος οδηγούμενος από την αλληλεγγύη, την ενσυναίσθηση και τη συλλογική δράση και όχι τον εγωισμό, τον ατομικισμό και την απληστία.
(*Γαλλική πολυεθνική εταιρεία, μία από τις μεγαλύτερες στον κόσμο συμβουλευτικές εταιρείες στον τομέα του Managment των επιχειρήσεων.)
Επιμέλεια, μετάφραση : Σύλβια Βαρνάβα
...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου